Vraaggesprek met Mirjam Sombroek, universitair hoofddocent gezondheidsrecht aan de Universiteit Leiden, over het wel of niet vaccineren van kinderen en jongeren tegen corona tussen de twaalf en achttien jaar.
Hoe raakte u betrokken bij het advies van de Gezondheidsraad over het wel/niet vaccineren van kinderen en jongeren tussen de twaalf en achttien jaar tegen corona?
“Na de afronding van mijn proefschrift publiceerde ik over gezondheidsrecht in het licht van kinderrechten. Als een van de weinigen leg ik verbinding tussen die twee vakgebieden. De Gezondheidsraad vond kennelijk dat er ook aan andere belangen dan alleen het medische belang van kinderen moest worden gedacht en vroeg mij die belangen te belichten. Terwijl medisch deskundigen, virologen, immunologen etc., het over het gezondheidsbelang van het kind hadden, maakte ik mij sterk voor kinderrechten. Zoals het recht van kinderen om mee te denken, hun recht op informatie en hun recht op de grootst mogelijke mate van gezondheid. Het is een mijlpaal dat het kinderrechtenperspectief is opgenomen in het advies van de Gezondheidsraad.”
Op basis van welke afwegingen meent de Gezondheidsraad dat het verantwoord is kinderen de mogelijkheid te bieden zich met het Pfizer vaccin te laten inenten?
“De Gezondheidsraad heeft ontzettend zorgvuldig gekeken naar de directe gezondheidswinst voor kinderen. Daarbij is de ziektelast die een coronabesmetting kan veroorzaken, zoals ziekenhuisopname en bijvoorbeeld long COVID, vergeleken met de mogelijke bijwerkingen, effectiviteit en veiligheid van het Pfizer vaccin. Ook woog de Gezondheidsraad mogelijke indirecte gezondheidswinst mee. Vaccineren zou negatieve effecten op de mentale gezondheid en het algemeen welbevinden van kinderen kunnen voorkomen. Hoe hoger de vaccinatiegraad, hoe kleiner de kans dat de overheid opnieuw overgaat tot bijvoorbeeld schoolsluitingen. Tot slot betrekt de Gezondheidsraad bij het advies ook het gegeven dat vaccinatie van kinderen gezondheidswinst oplevert voor de gehele bevolking.”
Waarom stelt de Gezondheidsraad dat het, behalve verantwoord, ook zinvol is kinderen die mogelijkheid te bieden?
“Dat heeft te maken met het kinderrechtenperspectief. Door kinderen de mogelijkheid te geven zich te laten vaccineren, laat je zien dat je hen serieus neemt. En het serieus nemen van kinderen, ze laten meedenken over beslissingen die hen aangaan, dat is in overeenstemming met het Kinderrechtenverdrag. Het is in het belang van kinderen dat ze de vrije keuze krijgen zich wel/niet te laten vaccineren. Maar, en dat zegt de Gezondheidsraad ook uitdrukkelijk, het moet wel een geïnformeerde keuze zijn. Kinderen moeten kunnen beschikken over toereikende, eerlijke en transparante informatie over de voordelen én risico’s. Ook moeten ze weten wat hun keuze betekent voor de samenleving, voor de wereld. Zo zijn er mondiaal te weinig vaccins om alle volwassenen te vaccineren. Kinderen kunnen natuurlijk niets aan die schaarste doen, maar je moet ze daar wel over informeren.”
Omdat corona bij kinderen meestal mild verloopt, gaan er geluiden op dat kinderen worden gebruikt als schild voor anderen. Dat is toch niet in hun belang?
“Het belang van het kind is niet los te zien van het belang van de samenleving als geheel. Kinderen maken onderdeel uit van de samenleving. We weten nu dat kinderen een rol spelen in de verspreiding van het virus en dat ze kunnen bijdragen aan de groepsimmuniteit door zich te laten vaccineren. Er zijn kinderen die solidair zijn en graag bijdragen aan de pandemiebestrijding of die hun directe omgeving willen beschermen, bijvoorbeeld kwetsbare ouders of een kind in hun klas met taaislijmziekte. Wat is daar mis mee? Die solidariteit moeten we omarmen, niet veroordelen, zoals nu weleens gebeurt. Daar komt bij dat het serieus nemen van kinderen wat mij betreft ook inhoudt dat je best wat van ze mag verwachten. Tegenover rechten mogen plichten staan. Een van die plichten zou kunnen zijn dat je solidair bent naar anderen in de samenleving.”
Moeten gezonde kinderen dan maar gevaccineerd worden?
“Dat is een verkeerde manier van denken. Het Kinderrechtencomité heeft uitgelegd dat het recht op een zo goed mogelijke gezondheid en op de best mogelijke gezondheidszorg inhoudt dat kinderen recht hebben op toegang tot vaccinaties. De overheid moet kinderen die toegang dus verschaffen. Maar kinderen zijn niet verplicht zich te laten vaccineren, mind you, het is een recht! Waar het om gaat is, wie beslist of kinderen gebruik mogen maken van dat recht? De Nederlandse wet, de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO), bepaalt dat kinderen van zestien en zeventien jaar die beslissing zelf mogen nemen. Kinderen tussen de twaalf en zestien jaar moeten die beslissing samen met hun ouders nemen.”
Maar minister Hugo de Jonge zei dat als kinderen en ouders er samen niet uitkomen, de kinderen ‘uiteindelijk de baas zijn’. Hoe ziet u dat?
“In de WGBO staat dat kinderen van twaalf tot en met vijftien jaar geen toestemming van hun ouders/voogd nodig hebben, als vaccinatie ernstig nadeel kan voorkomen. Dan gaat het bijvoorbeeld om kinderen met een medisch risico. Daarnaast hebben kinderen geen toestemming nodig als zij een vaccinatie ‘weloverwogen’ blijven wensen. Dat is in lijn met artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag, waarin staat dat kinderen mogen meedenken over beslissingen die hen aangaan. Naarmate kinderen zich meer ontwikkelen, oftewel ‘rijper’ worden, legt hun stem meer gewicht in de schaal. De wetgever bepaalde in de WGBO, wat betreft medische verrichtingen zoals een vaccinatie, dat kinderen vanaf twaalf jaar voldoende rijp zijn om zelf te beslissen, mits ze hun beslissing weloverwogen nemen. Dat betekent dat wij hen in staat moeten stellen een afweging te maken.”
Hoe zit het dan met de verantwoordelijkheid van ouders om hun kinderen te verzorgen en op te voeden? Dat botst toch met elkaar?
“Het kindbeeld is in de loop der jaren veranderd. Kinderen hebben in toenemende mate zelfbeschikkingsrecht gekregen. Sinds de invoering van de WGBO in 1995 bieden we kinderen vanaf twaalf jaar de mogelijkheid zelf te kiezen voor wel/niet vaccineren. Vanaf die leeftijd zijn ze in staat tot een redelijke waardering van hun belangen. Daarvoor moeten ze wel toegang hebben tot duidelijke, objectieve en kindvriendelijke informatie. Mochten kinderen zich vervolgens willen laten vaccineren, bijvoorbeeld omdat hen dat een gevoel van veiligheid geeft, dan is dat is een persoonlijke beleving van kinderen. Hetzelfde geldt voor kinderen die zich willen laten vaccineren omdat ze solidair willen zijn, naar school of op vakantie willen of naar feestjes. Je moet die beleving van kinderen serieus nemen. Houd kinderen niet klein, maar zet ze in hun kracht. Maak ze groot en sterk, binnen de bescherming die wij en het Kinderrechtenverdrag hun bieden.”
Is het naar de vaccinatielocatie komen en daar (mondeling) instemmen met de vaccinatie voldoende om aan te nemen dat kinderen een weloverwogen beslissing hebben genomen, zoals in het advies van de Gezondheidsraad staat?
“Wat je niet weet is of kinderen misschien beïnvloed zijn of onder dwang staan. Dat voorkom je volgens mij ook niet. Wat de overheid wel moet doen, op grond van het Kinderrechtenverdrag, is kinderen voorzien van begrijpelijke, op hun leeftijd afgestemde, neutrale informatie. Ik heb bij de Gezondheidsraad benadrukt dat kinderen die passende informatie nodig hebben om tot een weloverwogen beslissing te komen. Sterker, dat ze daar recht op hebben. Dat heeft de Gezondheidsraad ook opgenomen. Het advies draagt de overheid op kinderen op kindvriendelijke wijze te informeren. Daarmee schreef de Gezondheidsraad geschiedenis.”
In hoeverre wordt er voldoende invulling aan die opdracht gegeven?
“Daar worden stappen in gezet, maar ik denk dat het voor de meeste kinderen nog niet duidelijk is wat de voor- en nadelen van wel/niet vaccineren zijn, welke rechten ze hebben of wat er in andere landen gebeurt. Die informatieverplichting moet ter hand worden genomen, daar zie ik nog te weinig van terug.”
Websites over corona en vaccineren van jongeren:
Factsheet Defence for Children: Wel/niet vaccineren tegen corona? Dit zijn je rechten
Pagina op de website van de Kinderombudsman “Ik heb een vraag over corona”
Rijksoverheid over coronavaccinatie bij jongeren
Podcast Jeugdjournaal “Waarom zit het coronavaccin niet in een pilletje?”
