Elk jaar vragen UNICEF Nederland en Defence for Children bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) en bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) cijfers op die inzicht geven in de stand van zaken van kinderrechten in Nederland. De thema’s die de kinderrechtenorganisaties onderscheiden zijn jeugdzorg, kindermishandeling, jeugdstrafrecht, migratie of uitbuiting. Ook het jaar 2019 werd onder de loep gelegd. Enkele opvallende cijfers worden hieronder uitgelicht.
Jeugdzorg en kinderrechten
De jeugdzorg staat onder druk. In september 2019 staken jeugdzorgwerkers omdat het volgens hen vijf voor twaalf is. Sinds de transitie van de jeugdzorg naar gemeenten is de vraag naar jeugdzorg toegenomen, het personeelstekort opgelopen en zijn administratieve lasten complexer geworden. Tegelijkertijd zijn grote bezuinigingen doorgevoerd. Jeugdzorgwerkers trekken nu aan de bel, zij merken dat het op deze manier niet mogelijk is passende hulp te bieden aan kinderen en gezinnen. Wachtlijsten blijven een probleem.
Het aantal onder toezichtstellingen is ten aanzien van 2018 in 2019 met 1.015 gestegen van 29.525 naar 30.540. Er zaten meer kinderen in pleegzorg dan voorafgaande jaren, ondanks de afgenomen instroom ten opzichte van 2018. Het is opvallend dat minder jeugdigen de pleegzorg verlieten dan in 2018 en de wachtlijsten voor een plek in de pleegzorg langer werden.
Kindermishandeling en kinderrechten
Tussen de 90.000 en 127.000 kinderen hebben jaarlijks te maken met ten minste één vorm van kindermishandeling. Sinds 2015 verzamelt het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) elk half jaar gegevens bij de Veilig Thuis-organisaties over kindermishandeling en huiselijk geweld. In 2019 moesten de Veilig Thuis-organisaties gegevens op andere wijze aanleveren om tot meer eenduidigheid te komen en de dataverzameling een kwaliteitsimpuls te geven. Het CBS merkt op dat ten opzichte van de publicatie over het eerste half jaar van 2019 het aantal gevallen waarin een kenmerk ontbreekt flink is afgenomen waardoor een vollediger en duidelijker beeld ontstaat. In het eerste half jaar van 2019 hebben de Veilig Thuis-organisaties 64.960 meldingen ontvangen en in de tweede helft 66.660.
Meer dan de helft van de Veilig Thuis-organisaties geeft in 2019 aan te kampen met lange wachttijden. De wachtlijst voor een beoordeling loopt op tot 200 zaken per Veilig Thuis-instelling. Voor onderzoek loopt dit op tot ruim 400 zaken per instelling. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd stelt dan ook dat de overheid onvoldoende verantwoordelijkheid neemt om kinderen te beschermen die ernstig in hun ontwikkeling worden bedreigd vanwege mishandeling of verwaarlozing.
Jeugdstrafrecht en kinderrechten
2019 tekent zich door meerdere ontwikkelingen ten gunste van kinderrechten in het jeugdstrafrecht. Zo werd de reprimande, een waarschuwing door de politie bij een eerste verdenking van een strafbaar feit, in verschillende provincies succesvol ingevoerd. Minderjarigen die voor het eerst in aanraking komen met de politie voor een klein vergrijp hoeven dan niet de cel in, maar krijgen een reprimande van een agent in de aanwezigheid van de ouders. Verder ging in de zomer van 2019 het Rijksprogramma ‘Vrijheidsbeneming op Maat’ van start. Hierin geeft de overheid aan de komende jaren verder te investeren in Kleinschalige Voorzieningen, waar kinderen tijdens de voorlopige hechtenis toch naar hun eigen school of werk kunnen gaan en begeleiding krijgen. Goed nieuws is ook dat de minister van Rechtsbescherming in het beleid heeft opgenomen dat in iedere jeugdstrafzaak bekeken moet worden of herstelrecht en mediation kan worden aangeboden.
Toch blijven er zorgen. Defence for Children ontving ook dit jaar weer klachten over de omstandigheden waaronder minderjarigen verblijven op het politiebureau of in de cellencomplexen. In 2019 verbleven in totaal 14.962 minderjarigen van twaalf tot en met zeventien jaar oud een nacht of langer in een politiecel of arrestantencomplex. Volgens UNICEF Nederland en Defence for Children zou de leeftijd voor strafrechtelijke aansprakelijkheid van twaalf naar veertien of zestien jaar moeten worden verhoogd. Uit cijfers blijkt dat kinderen nu op te jonge leeftijd strafrechtelijk worden vervolgd en opgesloten.
In 2019 werden in totaal 448 kinderen van twaalf en 1.378 kinderen van dertien jaar oud door de politie verhoord. Extra zorgelijk is de opsluiting van 26 kinderen van twaalf en dertien jaar oud in een justitiële jeugdinrichting. Dit cijfer stijgt flink ten opzichte van voorgaande jaren. Voor kinderen in deze leeftijdsgroep is het extra belangrijk om opsluiting in een politiecel of justitiële jeugdinrichting te voorkomen.
Migratie en kinderrechten
2019 was het jaar van de Afsluitregeling, waarbij alle kinderen, die bij het eerdere Kinderpardon werden afgewezen op grond van het meewerkcriterium, een nieuwe beoordeling krijgen. Ook kinderen die niet eerder een aanvraag deden op grond van het Kinderpardon, maar wel vijf jaar of langer in Nederland verblijven, mochten een aanvraag indienen.
De cijfers aangaande alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) uit 2019 laten een wisselend beeld zien. Sinds 2015 daalt het aantal amv’s gestaag. Het aantal alleenstaande kinderen dat een vergunning heeft gekregen in 2019 is toegenomen. Dertig alleenstaande kinderen zaten in detentie, twintig minder dan 2018. Zorgelijk zijn de circa 480 verdwenen amv’s tijdens de aanvraagfase. Dit gaat om een verdubbeling ten opzichte van 250 kinderen die in 2018 verdwenen.
Ook bleek in 2019 dat onderwijs voor vluchtelingenkinderen lang niet altijd goed geregeld wordt. Volgens het ministerie verbleven er 2.700 kinderen in de leerplichtige leeftijd (vijf t/m zeventien jaar) in asielzoekerscentra (azc’s). Er wordt aangegeven dat alle kinderen in Nederland, dus ook kinderen in azc’s, leerplichtig zijn en naar school moeten. Het is echter niet duidelijk of alle kinderen in de leerplichtige leeftijd naar school gaan.
Uitbuiting en kinderrechten
Bij CoMensha zijn in 2019 weer meer meldingen gedaan van slachtoffers van mensenhandel, mogelijk omdat instanties de privacywetgeving minder strikt interpreteerde. Van het totaal aantal meldingen van 1.553 mogelijke slachtoffers, zijn er 110 minderjarig. Het aantal meldingen van online beeldmateriaal van kindermisbruik is gestegen met 38% in vergelijking met 2018.
In 2019 kwam ook het verschrikkelijke nieuws uit Essex, waar een koelcontainer met 39 lichamen van Vietnamese migranten werd aangetroffen. Zij waren gestikt. Onder hen twee jongens die daarvóór in Nederland waren en in de Beschermde Opvang verbleven. Zij wilden aangifte doen van mensenhandel. Maar omdat volgens politie en het Openbaar Ministerie de uitbuiting niet in Nederland plaatsvindt en ook niet zeker is dat de uitbuiting in Engeland zal plaatsvinden, en omdat de Vietnamese jongens geen Nederlanders zijn, hebben zij geen rechtsmacht om in Nederland strafrechtelijk onderzoek te doen. Daarom was verblijfsrechtelijke bescherming in Nederland ook niet mogelijk. Toen zijn de jongens vermist geraakt.
Hoe nu verder?
Uit de cijfers van 2019 blijkt dat er genoeg te doen is in Nederland op het gebied van kinderrechten. UNICEF Nederland en Defence for Children blijven ook in 2020 monitoren en zorgelijke trends onder de aandacht brengen.
