Tijdens het online jubileumevent van het Kinderrechtencollectief op 30 oktober vonden er behalve een kinderrechtendebat ook acht break-outsessies plaats. Vertegenwoordigers van kinderrechtenorganisaties, kennisinstituten, (lokale) overheden en jongeren luisterden naar kinderrechtenexperts, gingen met elkaar in gesprek via de chat en reageerden op diverse interessante stellingen. Vandaag geven we een overzicht van de break-outsessie over kinderrechten en digitale technologie.
De sessie staat onder leiding van Simone van der Hof, hoogleraar recht en digitale technologie aan de Universiteit Leiden. Ze vertelt dat, ook al stamt het Kinderrechtenverdrag niet uit het digitale tijdperk, de daarin opgenomen kinderrechten zeker relevant zijn voor en gelden in zowel de fysieke als de digitale wereld. Het leven van kinderen van nu is dan ook nagenoeg volledig verweven met die digitale wereld. In sommige westerse landen is 99 procent van de kinderen online te vinden en 1 op de 3 van de internetgebruikers is minderjarig. Digitale technologieën zoals YouTube, Whatsapp, Instagram en TikTok voorzien kinderen van mogelijkheden om alleen of samen met anderen te leren, te spelen, te chillen en te werken.
General Comment (nr 25) in de maak
Dat het Kinderrechtenverdrag offline en online toepasselijk is, daarover bestaat geen twijfel. Wel is onduidelijk hoe kinderrechten online het best beschermd, gerespecteerd en gerealiseerd kunnen worden. Daarom bereidt het VN-Kinderrechtencomité een nieuw General Comment (nr 25) voor. Tot 15 november 2020 konden stakeholders hun visie op het concept van de General Comment indienen; een oproep waaraan Van der Hof en een aantal leden van het Kinderrechtencollectief gehoor gaven. Als de General Comment af is, komt er ook een kindvriendelijke versie.
Kinderen groeien op in een wereld waarin digitale technologie (een begrip dat in de General Comment wordt gedefinieerd) in toenemende mate aanwezig is. In relatie tot die technologie moet er, zegt het Comité, aandacht zijn voor non-discriminatie (artikel 2 van het Kinderrechtenverdrag) en het belang van het kind (artikel 3 van het Kinderrechtenverdrag). Ook het recht op leven en ontwikkeling (artikel 6 van het Kinderrechtenverdrag) en het recht van het kind om haar/zijn mening te geven over zaken die haar/hem aangaan (artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag) zijn belangrijk. Daarnaast gaat het Comité in op de rol en verantwoordelijkheid van de Staat, bedrijven, ouders, onderwijzers en kinderen zelf. Om ervoor te zorgen dat kinderen veilig gebruik kunnen maken van digitale techniek, zijn digitale geletterdheid en vaardigheden mede van groot belang. In dit kader wordt ook wel gezegd dat kinderen recht hebben op mediawijsheid.
Risico’s
Kinderen zouden op een veilige manier gebruik moeten kunnen maken van digitale technologie. Maar, net als in de fysieke wereld, doen zich in de online/door technologie gemedieerde wereld risico’s voor, zowel wat betreft inhoud, als het gedrag van kinderen zelf en van anderen. Een van de risico’s waar het Kinderrechtencomité aandacht aan besteedt in de General Comment is de online seksuele, criminele en economische uitbuiting van kinderen. Wat seksuele uitbuiting betreft nam de Mensenrechtenraad op 23 maart 2016 al een resolutie aan (‘Information and communications technology and child sexual exploitation’).
Online zijn kinderen soms een bron van inkomsten als (social media) influencer of professionele e-sporter. Dat kan schadelijk zijn voor hun ontwikkeling en botsen met hun recht op onderwijs. In Nederland zijn bijvoorbeeld 652 vloggers ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, onder wie een groot aantal kinderen. Kinderen onder de 13 jaar mogen niet werken. Jongeren tussen de 13 en 18 jaar mogen dat slechts onder zeer strikte regels (stage, een bijbaan of vakantiewerk). Van economische uitbuiting, kinderarbeid, kan sprake zijn als er een contract is en een gezagsrelatie. De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid is daarom een onderzoek naar vloggende kinderen gestart. De resultaten zijn nog niet bekend. In de chat gaf een deelnemer de tip de documentaire ‘Mijn dochter de vlogger’ uit 2019 te bekijken.
Bescherming versus autonomie
Ouders dragen ingevolge artikel 18 van het Kinderrechtenverdragde eerste verantwoordelijkheid voor de bescherming en ondersteuning van kinderen bij het gebruik van digitale technologie. Maar ook Staten en het bedrijfsleven spelen daarin een grote rol. Er moet daarbij rekening worden gehouden met de zich ontwikkelende vermogens van het kind en hun autonomie. Bij de bescherming van kinderen gaat het onder meer om het recht op privacy (artikel 16 van het Kinderrechtenverdrag), de bescherming tegen schadelijke beelden en teksten (artikel 17 van het Kinderrechtenverdrag) en, zoals al aangehaald, de bescherming tegen online seksuele, criminele en economische uitbuiting van kinderen (artikel 31, 34, 35 en 36 van het Kinderrechtenverdrag). Met autonomie hangen samen het recht op vrijheid van meningsuiting (artikel 13 van het Kinderrechtenverdrag), van gedachte (artikel 14 van het Kinderrechtenverdrag) en van vereniging en vergadering (artikel 15 van het Kinderrechtenverdrag). Daarnaast spelen het recht op toegang tot internet (artikel 27 van het Kinderrechtenverdrag), op informatie (artikel 17 van het Kinderrechtenverdrag) en op privacy jegens ouders (artikel 16 van het Kinderrechtenverdrag) een rol.
Een van de aandachtspunten in de General Comment is het vinden van een balans tussen bescherming van kinderen bij het gebruik van digitale technologie en hun autonomie. Van der Hof bespreekt met de deelnemers twee daarmee samenhangende thema’s: sharenting en het gebruik van algoritmes door bedrijven.
Sharenting
Volgens artikel 16 van het Kinderrechtenverdrag hebben kinderen recht op privacy. Een inmenging in het privéleven van een kind is toegestaan zolang die inmenging niet willekeurig of onrechtmatig is. Op het delen van persoonsgegevens door derden, zoals het plaatsen van een foto op social media, is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van toepassing. Daarin staat onder andere dat een ouder of wettelijk vertegenwoordiger toestemming moet geven als het kind jonger is dan 16 jaar. Een oma handelde in strijd met die bepaling door zonder toestemming van de ouders foto’s van haar kleinkinderen op Facebook en Pinterest te zetten, zie rechtbank Gelderland, 13 mei 2020 (ECLI:NL: RBGEL:2020:2521). Toestemming, of die gegeven wordt door ouders of door kinderen tussen de 16 en 18 jaar, moet vrijwillig en geïnformeerd zijn.
Ook ouders hebben het recht van hun kinderen op privacy te respecteren, bepaalt de General Comment. Sharenting staat daar, ondanks het bepaalde in artikel 18 van het Kinderrechtnverdrag, haaks op. Sharenting is een samentrekking va de woorden share en parenting. Het betekent dat ouders foto’s en berichten plaatsen van en over hun kind op social media. Een ideale manier om familie of vrienden op de hoogte te houden. Het gaat echter om het verspreiden van persoonlijke gegevens van kinderen, waarvoor zij niet altijd toestemming hebben gegeven. In dit kader citeert het Kinderrechtencomité een 15-jarig meisje uit het Verenigd Koninkrijk: “I want [my parents] to ask permission before they upload a photo of me.” Een deelnemer aan de sessie merkt in de chat op: “Vergelijking met een fotoboek gaat mank, want het internet is geen gesloten kast waar je zo’n boek bewaart en het gaat niet alleen over foto’s maar ook video’s, wat wij nu leuk vinden als ouder kan enorm gênant zijn voor kinderen als ze later ouder zijn.”
Manipulatie door algoritmes
Ook bedrijven moeten in de digitale wereld rekening houden met kinderrechten. Zij hebben namelijk de macht om –via algoritmes – interacties en gedrag van kinderen zowel online als offline te beïnvloeden. Algoritmes zijn erop gericht internetgebruikers informatie te laten zien die hun aandacht vasthoudt, waaronder sensationele content. Op die manier blijft de gebruiker langer hangen en is marketing effectiever. Daarin schuilt een gevaar, zegt Van der Hof. Het risico bestaat dat een gebruiker verstrikt raakt in complottheorieën, desinformatie, radicaliserende en andere schadelijke content. Dit is zeker onwenselijk ten aanzien van kinderen omdat ze wellicht goedgeloviger en makkelijker te beïnvloeden zijn. In het kader van marketing door bedrijven gaat het Comité daar in General Comment nr 25 op in. Een deelnemer wees in dit verband op de recente Netflix-documentaire ‘The Social Dilemma’, die gaat over manipulatie van gebruikers en socialmediaverslaving.
